دیپلماسی فرهنگی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز؛ فرصت‌ها و چالش‌ها

بعد از فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال کشورهای منطقۀ آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی به‌عنوان همسایگان شمالی جمهوری اسلامی ایران، زمینه برای برقراری روابط ایران با این کشورهای تازه تأسیس فراهم شد. کشورهای این منطقه نسبت به سایر مناطق پیرامونی ایران از نظر تاریخی، تمدنی، قومیتی و فرهنگی با ایران نزدیکی بسیاری دارند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نگاه ایران به مناطق هم‌جوار براساس مسائل فرهنگی است. ایران با استفاده از ابزار دیپلماسی فرهنگی در سیاست خارجی خود تلاش می‌کند تا نفوذ خود در کشورهای منطقه را افزایش دهد. جمهوری اسلامی ایران در برقراری تعادل بین عوامل سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در سیاست خارجی خود هنوز نتوانسته است به سطح بالایی که بر اساس ظرفیت‌های موجود می‌تواند داشته باشد، دست یابد. دیپلماسی فرهنگی به‌دلیل ویژگی غیرمستقیم و پوشیده‌ای که در هدف‌های آن وجود دارد، نسبت به دیپلماسی رسمی و آشکار بر جامعۀ هدف تأثیرگذاری بیشتری دارد. در این نوشتار براساس مفهوم دیپلماسی فرهنگی به‌دنبال بررسی فرصت‌ها و چالش‌های جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقۀ آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی هستیم. پرسش ما این است که چالش‌ها و فرصت‌های دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در منطقۀ آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی چیست؟ این فرضیه در پاسخ به این پرسش مطرح می‌شود: «دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در منطقۀ آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی در حوزه‌های مذهبی، زبانی و تمدنی دارای فرصت و در حوزۀ ایدئولوژیک و دخالت‌های خارجی با چالش روبه‌رو است.